Кіраўнік МЗС Абхазіі: «Наша рэспубліка спрабавала прадухіліць распад СССР»

Будынак гарадской адміністрацыі Сухумі. Фота: Khrolenko / shutterstock.com

26 жніўня Абхазія і Паўднёвая Асеція святкуюць 10-годдзе прызнання Расіяй іх незалежнасці

Жнівень 2008-га стаў не толькі месяцам трагічных і гераічных падзей у Рэспубліцы Паўднёвая Асеція, якая, дзякуючы брацкай падтрымцы Расеі, выстаяла перад агрэсіяй грузінскага рэжыму Саакашвілі. Іх вынікам таксама стала і тое, што тэрыторыя Рэспублікі Абхазія была цалкам вызвалена ад грузінскіх ваенізаваных фармаваньняў.

Правы народаў: Дзень прызнання незалежнасці Абхазіі і Паўднёвай Асеціі

А праз колькі тыдняў, 26 жніўня 2008 года, адбылося падзея, якога народы Абхазіі і Паўднёвай Асеціі чакалі з часоў «найбуйнейшай геапалітычнай катастрофы XX стагоддзя» - развалу Савецкага Саюза. У той дзень Прэзідэнт Расіі падпісаў Указы аб прызнанні Дзяржавай Расійскім незалежнасці Рэспублік Абхазія і Паўднёвая Асеція.

Напярэдадні гэтага юбілейнага падзеі, якое ў пацярпелых ад грузінскай агрэсіі рэспубліках святкуюць практычна на ўзроўні Дня Перамогі, тэлеканалу «Царград» даў эксклюзіўнае інтэрв'ю кіраўнік абхазскага знешнепалітычнага ведамства - міністр замежных спраў Рэспублікі Абхазія даура Кове.

Даура Кове. Фота: афіцыйны сайт МЗС Абхазіі

Царград: Роўна 10 гадоў таму Расея прызнала незалежнасць Рэспублік Абхазія і Паўднёвая Асеція. Да гэтага сучаснае абхазская дзяржава ўжо прайшло немалы, 15-гадовы, пасляваенны шлях станаўлення ва ўмовах поўнай непрызнанне. Як бы Вы суаднеслі гэтыя 15 і 10 гадоў? Чаму 26 жніўня ў Рэспубліцы святкуецца практычна на адным узроўні з двума Днямі Перамогі - 9 мая і 30 верасня?

Даура Кове: Сапраўды, ад перамогі ў Айчыннай вайне народа Абхазіі ў 1993 годзе да прызнання незалежнасці Расійскай Федэрацыяй у 2008 годзе Рэспубліка Абхазія прайшла хай і не вельмі вялікі - 15 гадоў, але досыць складаны шлях. Гэта быў перыяд, калі малады рэспубліцы прыходзілася выжываць у досыць цяжкіх знешніх і ўнутраных умовах, калі людзі жылі пад страхам новай ваеннай агрэсіі з боку Грузіі.

Але, нягледзячы на ​​ўсе пасляваенныя цяжкасці, у народа Абхазіі была воля рухацца наперад, развівацца і будаваць сваю незалежную дзяржаву. Менавіта гэтая рашучасць паэтапна рухацца да мэты прывяла да таго, што Рэспубліка Абхазія здолела прайсці складаны перыяд непрызнанне і стаць у 2008 годзе прызнаным дзяржавай. А з 2008 года пачынаецца новая старонка ў сучаснай гісторыі Абхазіі. Упершыню ў пасляваенны перыяд былі здабыты трывалыя гарантыі ваеннай бяспекі ад Расійскай Федэрацыі. Пры падтрымцы Расеі абхазская дзяржава змагла накіраваць асноўныя намаганні на сацыяльна-эканамічнае развіццё. Як і любое маладая дзяржава, Абхазія сутыкаецца з самымі рознымі праблемамі ў сваім дзяржаўным развіцці. Без гэтага і не бывае. Але дзяржава - Рэспубліка Абхазія - адбылося, і гэта дае нам упэўненасць рухацца наперад.

Усе згаданыя вамі святы з'яўляюцца важнымі гістарычнымі датамі ў гісторыі Абхазіі. 9 мая - Дзень Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне гэтак жа значны для Абхазіі, як і дзень Перамогі ў Айчыннай вайне народа Абхазіі, які адзначаецца 30 верасня, і дзень прызнання незалежнасці Рэспублікі Абхазія, які адзначаецца 26 жніўня. Нагадаю, што абхазы прынялі актыўны ўдзел у Вялікай Айчыннай вайне. Больш за 55 тысяч ваяроў з Абхазіі ўсталі на абарону савецкай Радзімы. Дваццаці двум выхадцам рэспублікі было прысвоена высокае званне Героя Савецкага Саюза, трое былі ўзнагароджаны ордэнамі Славы трох ступеняў. Таму 9 мая - адзін з важных гістарычных сімвалаў у гісторыі нашай краіны.

Ц.: Як Вы ацэньваеце ступень інтэграцыі Расіі і Абхазіі? Па зразумелых прычынах ваша Рэспубліка не можа ўдзельнічаць у ЕАЭС, але якія іншыя інтэграцыйныя формы сёння магчымыя, у якіх зацікаўлена Абхазія, а галоўнае, што для гэтага робіць?

Д. К.: Рэспубліка Абхазія і Расійская Федэрацыя знаходзяцца на вельмі высокім узроўні двухбаковага міждзяржаўнага ўзаемадзеяння і інтэграцыі. Дагаворна-прававая база абхазска-расійскіх адносін пачала фарміравацца ў 2008 годзе, гэта значыць адразу пасля прызнання Расіяй незалежнасці Абхазіі. На сённяшні дзень паміж дзвюма краінамі падпісана больш за 130 пагадненняў, якія рэгламентуюць нашы ўзаемаадносіны практычна ва ўсіх абласцях - ад ваеннага складніка да пытанняў сацыяльнага характару.

Намеснік міністра замежных спраў РФ Рыгор Карасін, кіраўнік МЗС Расіі Сяргей Лаўроў і міністр замежных спраў Абхазіі даура Кове (злева направа) у Сухумі. 2017 год. Фота: Аляксандр Шчарбак / ТАСС

Што тычыцца патэнцыйнага ўдзелу Рэспублікі Абхазія ў інтэграцыйных аб'яднаннях, сапраўды, на сённяшні дзень Абхазія не можа быць членам той ці іншай міжурадавай арганізацыі або саюза, так як рашэнні ў падобных аб'яднаннях прымаюцца, як правіла, на аснове кансенсусу паміж усімі яе членамі. Ва ўмовах, калі, да прыкладу, сярод краін-членаў ЕАЭС Абхазію прызнае толькі адна дзяржава, ўступленне ў гэтую арганізацыю не ўяўляецца магчымым. Тое ж датычыцца і атрымання статусу назіральніка. Не магу сказаць, што на дадзеным этапе ўступленне ў тую ці іншую арганізацыю з'яўляецца прыярытэтнай задачай у рабоце знешнепалітычнага ведамства Абхазіі, але, тым не менш, праца ў гэтым кірунку вядзецца па розных каналах. Гэта задача на перспектыву.

Лаўроў у Абхазіі. Грузія незадаволеная

Ц.: Уладзімір Пуцін назваў развал Савецкага Саюза «найбуйнейшай геапалітычнай катастрофай XX стагоддзя». Як вядома, кіраўніцтва і народ Абхазскай АССР (а з 1990 года - Абхазскай ССР) зрабілі вельмі шмат, каб яе прадухіліць. Мы з Вамі людзі аднаго пакалення, што называецца, «апошнія піянеры». Ці ёсць у Вас настальгія па адзіным дзяржаве? І ці бачыце Вы як кіраўнік знешнепалітычнага ведамства адной з постсавецкіх рэспублік, магчымасць яго адраджэння ў новай форме?

Д. К.: Вы цалкам правільна адзначылі, што Абхазская АССР была адной з аўтаномных рэспублік, якія ў канцы 1980-х гадоў, у перыяд набіралых абароты цэнтрабежных тэндэнцый у СССР, перашкаджалі распаду Савецкага Саюза. Вялікую ролю ў гэтым адыграў Уладзіслаў Рыгоравіч Ардзинба, якога ў Абхазіі па праве лічаць заснавальнікам сучаснага абхазскага дзяржавы.

Нагадаю, што ў 1989-1990 гадах Уладзіслаў Ардзинба гуляў актыўную ролю ў спецыяльнай падкамісіі па аўтаномным установам Вярхоўнага Савета СССР, якая займалася пытаннямі нацыянальна-дзяржаўнага ладу, а таксама распрацоўкай Саюзнай дамовы. Акрамя таго, Уладзіслаў Рыгоравіч прымаў дзейны ўдзел у вядомай дэпутацкай групе "Саюз" Вярхоўнага Савета, якая аб'ядноўвала прыхільнікаў захавання Савецкага дзяржавы. Варта таксама адзначыць, што большасць абхазскага і рускамоўнага насельніцтва Абхазскай АССР у ходзе які адбыўся 17 сакавіка 1991 года ўсесаюзнага рэферэндуму прагаласавала за захаванне СССР, «як абноўленай федэрацыі раўнапраўных рэспублік», тады як грузінскае насельніцтва Абхазіі байкатаваць дадзены рэферэндум.

Першы прэзідэнт Рэспублікі Абхазія Уладзіслаў Ардзинба (у цэнтры). Фота: presidentofabkhazia.org

Вядома, СССР быў унікальным дзяржаўным адукацыяй. Менавіта ў рамках Савецкага дзяржавы многія народы атрымалі сваю нацыянальную дзяржаўнасць, пра што, вядома, не магло быць і гаворкі да 1917 года. Тым самым былі створаны неабходныя ўмовы для захавання і развіцця нацыянальных культур. Быў запушчаны працэс эканамічнай мадэрнізацыі, які дазволіў дамагчыся значных поспехаў у некалі адсталых рэгіёнах былой імперыі. Але было і тое, што называлі «перагібамі». У кантэксце гісторыі савецкай Абхазіі гэта выяўлялася ва ўшчамленні правоў абхазскага народа з боку партыйнага кіраўніцтва Грузінскай ССР - саюзнай рэспублікі, у якую на правах аўтаноміі ўваходзіла Абхазія.

Падобныя факты рэгулярна станавіліся здабыткам галоснасьці - пра іх заяўляла абхазская нацыянальная інтэлігенцыя. Былі і патрабаванні з боку абхазскага насельніцтва змяніць аўтаномнае становішча Абхазіі, аднавіць яе статус як саюзнай рэспублікі, якую яна мела ў першыя гады савецкай улады. Тым не менш, у той перыяд не было і гаворкі пра які-небудзь радыкальным дэмантажы або пераглядзе якая існавала сістэмы ўлады. Але ў другой палове 1980-х гадоў адным з фактараў, дэстабілізаваць СССР, стаў радыкальны нацыяналізм, перамагла ў шэрагу саюзных рэспублік, у тым ліку і ў Грузіі. Шмат у чым менавіта таму лёс Савецкага Саюза апынулася прадвызначаная.

У канчатковым рахунку, будучыня любой дзяржавы вызначае яго насельніцтва, народ. Менавіта ад волі народа, выяўленай на рэферэндуме, залежыць тое, якую форму можа прыняць тое ці іншае дзяржаўнае адукацыю.

Будынак Саўміна Абхазскай ССР. Было спалена падчас грузіна-абхазскай вайны 1992-93 гадоў. Фота: EvdokiMari / shutterstock.com

Ц.: Не магу не задаць адзін вострае пытанне. Як вядома, значная частка грузиноязычного насельніцтва (у асноўным, мегрелы) вярнуліся ў Галский раён Рэспублікі Абхазія. Але ці можа грузінская сям'я (напрыклад, у выпадку адмовы ад грамадзянства Грузіі і не прэтэндуючы на даваенны маёмасць) пасяліцца ў Абхазіі ці хаця б проста наведаць Рэспубліку?

Д. К.: Варта адзначыць, што сітуацыя ў Галском раёне Абхазіі надзвычай палітызуецца прадстаўнікамі Грузіі, якія распаўсюджваюць недакладную інфармацыю аб тым, што адбываецца ў раёне, а таксама ў цэлым аб Рэспубліцы Абхазія. Грамадзянін Грузіі можа трапіць у Рэспубліку Абхазія шляхам атрымання візы, але толькі ў шэрагу асаблівых выпадкаў, як правіла, для наведвання пакінутых у Абхазіі сваякоў.

Ц.: Разумею, што этнаканфесіянальная палітыка не ўваходзіць у сферу Вашай кампетэнцыі, але наколькі наогул у сённяшнім свеце важны гэты фактар? У адным з маіх інтэрв'ю з незабыўнага Сяргеем Васільевічам Багапшам, спадар прэзідэнт назваў Абхазію «Праваслаўнай краінай». Вы на сваёй старонцы ў Facebook не хаваеце таго, што з'яўляецеся вернікам праваслаўным хрысціянінам. Ці маюць гэтыя факты значэнне ў рабоце знешнепалітычнага ведамства?

Д. К.: Так гістарычна склалася, што абхазскі народ ніколі не ведаў сур'ёзных канфліктаў на рэлігійнай глебе. Спрадвеку ў Абхазіі мірна ўжываліся прадстаўнікі самых розных канфесій - праваслаўныя хрысціяне, католікі, мусульмане, іудзеі. Мы з павагай ставімся да людзей розных нацыянальнасцей і веравызнанняў. Лічу, што менавіта такі падыход павінен быць вызначальным.

Ц.: Мне давялося быць у Абхазіі у дзень, калі яе незалежнасць прызнала Сірыйская Арабская Рэспубліка, памятаю шчырую радасць, у тым ліку самых простых людзей, далёкіх ад дыпламатычных пытанняў. Наколькі гэта падзея важна для Рэспублікі? Якія Вашы ўражанні ад наведвання Сірыі і зносін з яе кіраўніцтвам? Якія сумесныя праекты магчымыя ў сучасных, вельмі няпростых для Сірыйскай Арабскай Рэспублікі умовах?

Д. К.: Для нас зусім відавочная значнасць акта прызнання з боку Сірыйскай Арабскай Рэспублікі. Варта падкрэсліць, што Сірыя - гэта блізкая нам па многіх параметрах краіна. У Абхазіі цесныя сувязі са сваёй дыяспарай у Сірыі. Гэта гістарычныя сувязі, яны маюць дастаткова багатую гісторыю. Мы дастаткова даўно падтрымліваем кантакты з кіраўніцтвам Сірыі. Якія адбыліся ў 2017-2018 гадах працоўныя візіты дэлегацыі Рэспублікі Абхазія ў Сірыю апынуліся вельмі плённымі. Вынікам усёй гэтай працы стала ўстанаўленне афіцыйных дыпламатычных адносін паміж Сірыяй і Абхазіяй, пра што мы абвясцілі ў канцы мая гэтага года.

Сірыйскія ўцекачы паволі пачалі вяртацца дадому. Фота: globallookpress.com

Сёння прапрацоўваюцца магчымасці супрацоўніцтва ў самых розных сферах, у першую чаргу ў сельскай гаспадарцы і турызме. Рыхтуюцца праекты адпаведных двухбаковых пагадненняў паміж Рэспублікай Абхазія і Сірыйскай Арабскай Рэспублікай. Вядома, мы бачым, што сёння Сірыя знаходзіцца ў дастаткова складаным становішчы. На яе тэрыторыі працягваюцца баявыя дзеянні, ідзе барацьба з міжнародным тэрарызмам. Але свет вернецца і на сірыйскую зямлю. Сірыя пачне адраджацца. Таму мы ўжо сёння рыхтуем дагаворна-прававой падмурак для ўзаемавыгадных адносін паміж нашымі краінамі.

Ц.: Рэспубліку Абхазія, акрамя Расеі і Сірыі, прызналі яшчэ некалькі дзяржаў. Раскажыце сцісла аб адносінах з імі? Якія ўвогуле знешнепалітычныя вектары важныя для Абхазіі, акрамя абумоўленых раней?

Д. К.: Акрамя Сірыі і Расіі, Рэспубліку Абхазія ў розны час прызналі Венесуэла, Нікарагуа, Науру, Тувалу і Вануату. У сродках масавай інфармацыі часцяком можна прачытаць, што некаторыя з гэтых краін нібыта адклікалі сваё прызнанне. Аднак варта зноў адзначыць, што мы не атрымлівалі ніякіх дакументаў, якія б сведчылі аб афіцыйным разрыве міждзяржаўных адносін. З кожнай з гэтых краін мы падтрымліваем афіцыйныя дыпламатычныя адносіны. Досыць інтэнсіўна развіваюцца адносіны з Венесуэлай, Нікарагуа, Наўру. Праходзяць сустрэчы кіраўнікоў МЗС нашых краін, ажыццяўляюцца афіцыйныя візіты. Адносіны з гэтымі краінамі развіваюцца, з кожным годам напаўняючыся новым зместам.

Абхазскі мост [Рускі адказ]

Асноўныя напрамкі знешняй палітыкі Рэспублікі Абхазія былі сфармуляваны прэзідэнтам Раўлем Хаджимбой у штогадовым Пасланні парламенту. Яны ўключаюць у сябе развіццё і ўмацаванне саюзніцкіх адносін з Расіяй, прасоўванне шырокага міжнароднага прызнання Рэспублікі Абхазія, садзейнічанне ў забеспячэнні міру і бяспекі ў Каўказскім рэгіёне, пашырэнне замежных сувязяў і ўсталяванне новых кантактаў.

Ц.: І напрыканцы хацелася б спытаць, якія ключавыя задачы стаяць перад узначаленым Вамі міністэрствам менавіта сёння, у дні 10-годдзя прызнання незалежнасці Рэспублікі Абхазія?

Д. К.: Усе пазначаныя вышэй напрамкі знешняй палітыкі маюць важнае значэнне ў рабоце абхазскага знешнепалітычнага ведамства. Мы імкнемся да паэтапнай рэалізацыі сфармуляваных напрамкаў знешняй палітыкі Рэспублікі Абхазія. Вядома, у кантэксце святкавання 10-гадовага юбілею прызнання Абхазіі на розум прыходзіць у першую чаргу задача далейшага прасоўвання шырокага міжнароднага прызнання. МЗС Абхазіі будзе нарошчваць намаганні ў гэтым важным для нас напрамку, і не сумняваюся, што з часам мы ўсё ўбачым плён гэтай працы.
Тюренков Міхаіл